Janowice Wielkie
Miejscowość położona w dolinie Bobru, poniżej przełomu rzeki, na wysokości 360-400 m. Siedziba gminy od roku 1975. Wymieniana w dokumentach historycznych jako „Janewicz” po raz pierwszy w roku 1367. Dokumenty z roku 1369 podają, że Henryk Beier sprzedał folwark Janewicz przy Miedzianej Górze Friczowi Lottherowi. Już w roku 1372 właścicielem tych dóbr był Clericus Bolcze – prawdopodobny inicjator budowy zamku Bolczów. Bolcze – być może po zbudowaniu zamku – odstąpił majątek w Janowicach Agnieszce – wdowie po Ottonie Kemenz. W roku 1398 właściciel wsi Wend von Illeburgh odstąpił Janowice wraz z pobliską Miedzianką braciom Reinchardowi i Konradowi von Borowitz (Borowicz). W roku 1495 w sporze o folwark Janowice zapadł wyrok przyznający go właścicielowi wsi Hansowi Longemu. Dokumenty z 1512 roku podają, iż posiadaczem Janowic jest Konrad von Hohenberg. Od niego nabył majątek Hans Dippolt aus Berghaus. Drogą dziedziczenia dobra janowickie przeszły na rzecz Nicola von Berghausa, którego syn Adam sprzedał je w 1534 roku Hansowi Schaffgotschowi von Kynast (z Chojnika). Do rodziny Schaffgotschów Janowice należały 150 lat. Po śmierci, w 1669 roku, Reginy von Schaffgotsch Janowice należały do jej zięcia Maksymiliana von Mauschwitz. W roku 1748, na prośbę kolejnego właściciela Erdmana von Promnitz, król podniósł Janowice do godności dóbr rodowych. Drogą dziedziczenia majątek przeszedł w ręce Friedricha zu Stolberg-Wengerode, który w roku 1800 ustanowił dla swych synów ordynację z posiadanych dóbr. Janowice przypadły Konstantemu. Po jego śmierci w 1824 roku majątek dziedziczy wnuk Wilhelm. W posiadaniu rodziny Stolbergów Janowice pozostawały do roku 1945.
Rozwój miejscowości związany był z przemysłem górniczym w pobliskiej Miedziance i Górach Ołowianych. Historia przemysłu wydobywczego w okolicy Janowic sięga XIII w. Jego gwałtowny rozkwit nastąpił w XVI i XVII w. W Janowicach przerabiano rudy dobywane w okolicy. Istniały tu kruszarnie rudy, piece hutnicze i kuźnie. Na początku XVII w. zbudowano tu pierwszą papiernię. W późniejszym okresie głównym zajęciem ludności było chałupnicze tkactwo płótna lnianego. Od połowy XIX w. czynne w Janowicach są papiernia i tartak.
Do najciekawszych zabytków Janowic należy dwór z założeniem parkowym (obecnie – Dom Opieki Specjalnej). Pałac zbudowano w latach 1608-9 na polecenie Daniela Schaffgotscha. W roku 1642 obiekt, zniszczony przez Szwedów, został odbudowany przez wdowę po Danielu – Jadwigę. W roku 1775 nastąpiła gruntowna przebudowa pałacu. W 1910 rozbudowano go, równocześnie wznosząc nowe budynki folwarczne. Pałac jest dwukondygnacjową budowlą, wzniesioną na planie zbliżonym do kwadratu, wysoko podpiwniczoną. Elewacja frontowa pięcioosiowa, boczne sześcioosiowe. Okna w uszakowatych obramieniach. Jedynie w kondygnacji piwnicznej od strony Bobru zachowały się obramienia renesansowe. Ściany budynku zdobione są koronującym belkowaniem i lizenami w narożach. Zachował się portal z XVIII w. w elewacji wejściowej. Pomimo przebudów zachowało się wiele cennych detali architektonicznych. Domniemania, iż renesansowy dwór wzniesiony został na miejscu średniowiecznego zameczku, nie znajdują potwierdzenia w najnowszych badaniach naukowych.
W najbliższym otoczeniu dworu na polecenie Wilhelma Stolberga w roku 1830 założono park krajobrazowy. Wykorzystując naturalną konfigurację terenu – południowy stok wznoszący się na północ od zabudowań folwarcznych ukształtowano dwie polany widokowe rozdzielone wąwozem, ponad którym przerzucono most. Kamienne schody prowadziły na szczyt skałek, gdzie usytuowano punkt widokowy. Most i schody przetrwały do dziś. Z parku roztacza się widok na Janowice, Bóbr, Rudawy i Góry Sokole. Zachowało się 768 drzew. Jest to głównie las mieszany z typową buczyną, wśród której spotyka się graby, dęby szypułkowe, klony i lipy drobnolistne. Interesujący ten drzewostan liczy ponad 300 lat, jedynie grupa buków jest znacznie młodsza.
Nie opodal dworu, po drugiej stronie szosy znajduje się zabytkowy kościół pomocniczy. Otoczona murem późnogotycka budowla pochodzi z końca XV w. We wnętrzu godne uwagi kamienne sakramentarium oraz szafa tryptyku w ołtarzu głównym (drewno polichromowane) w stylu gotyckim, z XVI w. W dzwonnicy gotycki dzwon spiżowy z 1492 roku. Na ścianie zewnętrznej 7 nagrobków kamiennych z XVI, XVII i XVIII w. Obiekt odrestaurowano w roku 1963.
W Janowicach Wielkich znajdują się: Ośrodek Zdrowia, apteka, poczta, sklepy i kino. Restauracja i Dom Wycieczkowy GS „Krokus” (kat. III) przy ul. 1 Maja 8, tel. 15-157. Połączenie kolejowe z Jelenią Górą oraz Wrocławiem przez Marciszów i Wałbrzych. Autobusy PKS do Jeleniej Góry (przez Trzcińsko i Karpniki) i do Marciszowa przez Miedziankę. Przy stacji PKP X 3Z, 8Ż. Szlak zielony w kierunku północno-wschodnim (poza terenem objętym tym opracowaniem) prowadzi w Góry Ołowiane (Różanka – 1.15 godz., do zamku w Płoninie – 3.30 godz.).
Źródło: Bohdan W. Szarek „Rudawy Janowickie„, 1990