Źródło: http://przewodniksudecki.w.interia.pl
Cenniejsze portale romańskie na Dolnym Śląsku
Architektura romańska jest architekturą wczesnego średniowiecza, a narodziła się na bazie sztuki wczesnochrześcijańskiej. Jej charakterystyczne cechy to gruby masywny mur utrzymujący ciężar sklepienia, najczęściej z ciosów kamiennych, a rzadko z cegły. Kościoły romańskie przykryte były najczęściej stropem, bądź sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, a w fazie schyłkowej krzyżowo-żebrowe. Zwykle budowle kościelne stawiano na planie krzyża, w układzie bazylikowym. Często pojawiają się empory i małe otwory okienne. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi.
Portal romański, jest artystyczną oprawą otworu wejściowego, charakterystyczny łuk półkolisty. Elementami portalu są kolumienki i półkolumienki, archiwolta, rozglifienie, tympanon. Często jest bogato dekorowany rzeźbiarsko. Archiwolta jest to łuk wieńczący portal, często powtarza się kilkakrotnie, coraz mniejszy, odpowiadając uskokom ościeży i tworząc rozglifienie portalu. W stylu romańskim najczęściej miały postać walka i bywały pokryte ornamentem albo płaskorzeźbą.
„Wiele miejsca w rzeźbie romańskiej zajmowały stwory fantastyczne, bajkowy świat zwierząt, często pochodzenia wschodniego. Związana z architekturą rzeźba ornamentacyjna miała miejsce uprzywilejowane, zdobiła portale kościołów i opactw, jak również kapitele kolumn tych budowli. Rzeźba dostosowuje się – jak na to wskazał H. Focillon – do „prawa ramy”, formy rzeźbione podporządkowane są architekturze, a postacie ludzkie czy zwierzęce rozciągają się, tłoczą i zniekształcają, byle pozostać w wyznaczonej ramie i jak najściślej do niej przylegać. Rzeźby portali zalicza się do najlepszych romańskich realizacji dekoracyjnych”.
Przykładowe romańskie portale na terenie Dolnego Śląska:
- Kościół św. Marii Magdaleny we Wrocławiu- obecnie jest to katedra kościoła polsko katolickiego. Około 1546 r. w zewnętrzną, Pd. ścianę wmurowano romański portal pochodzący z rozebranego w 1529 r. kościoła benedyktynów na Ołbinie (opactwo św.Wincentego).Uważany jest za najpiękniejszy romański portal środkowej Europy, został wykuty z piaskowca. Powstał w 1150-75 i wykazuje silny wpływ sztuki francuskiej.
- Gotycki kościół NMP na Piasku we Wrocławiu- w południowej nawie znajduje się górna część romańskiego portalu z XII w., pochodzącego z pierwszego stojącego w tym miejscu kościoła. Portal ozdobiony jest płaskorzeźbami i łacińskim napisem.
- Romański kościół św. Marcina z XIII w. we Wrocławiu
- Kościół św. Idziego – (najstarszy czynny kościół Wrocławia) Zachował się romański portal, drugi portal jest już renesansowy.
- Kościół św. Wawrzyńca w Głuchołazach (Góry Opawskie), aktualnie eklektyczna budowla zawierająca elementy gotyckie, barokowe a z romańskich akcentów pozostał portal główny i fasada.
- Kościół św. Bartłomieja i Jadwigi w Trzebnicy – był to kościół romański aktualnie barokowy, ale na zewnątrz dwa cenne późno-romańskie portale z I poł. XIII w. Jeden portal to portal Dawida ukazujący króla grającego królowej Betsabe na lutni.
- Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Złotoryi – z XIIIw. aktualnie gotycki. Romański portal z początku XIII w. w południowym zakończeniu transeptu. Portal ten cechują klasyczne romańskie półkoliste łuki archiwolty oraz brak ornamentyki. Następnie portal północny nawy poprzecznej pochodzący z pocz. XIII w., trójskokowy i zakończony ostrym łukiem. Wyróżnia go ornament roślinny głowic kolumn. Ciekawostką są wyrzeźbione trzy twarze, średniowieczne symbole złych mocy, /według tradycji zatrzymywane na zewnątrz świątyni/. Nad portalem rozetowe okno. Główny portal powstał na przełomie XIII i XIV w., zrekonstruowano go w XIX w. Jest ostrołukowy i zakończony wimpergą a po bokach posiada półfilary zwieńczone sterczynami.
- Kościół św. Gotarda w Strzelinie – w dolnej części obecnej wieży zachował się skromny uskokowy portal romański o półkolistym tympanonie