Położenie i ukształtowanie Kaczawskich

Góry Kaczawskie to najbardziej na północ wysunięte pasmo w Sudetach Zachodnich. Charakteryzują się typowym przebiegiem sudeckim, rozciągającym się z południowego wschodu na północny zachód. Przebieg taki spowodowany jest obecnością licznych stromych uskoków tektonicznych, odcinających poszczególne masywy górskie od otoczenia. Od północy, mniej więcej wzdłuż poziomnicy 400m. n.p.m., z Pogórzem Kaczawskim granicę stanowi zewnętrzny uskok sudecki. Południową granicę wyznacza natomiast wewnętrzny uskok sudecki, który oddziela Góry Kaczawskie od Kotliny Jeleniogórskiej. Pozostałe granice to głębokie przełomowe doliny rzek, spływających z wnętrza Sudetów. Na wschodzie Góry Kaczawskie oddziela, od Pogórza Bolkowskiego, które należy już do Sudetów Środkowych, górny odcinek doliny Nysy Szalonej. Na zachodzie region ten jest oddzielony od Pogórza Izerskiego i południowym wschodzie od Rudaw Janowickich malowniczą doliną Bobru z jego przełomami – pilchowickim i janowickim. W ten sposób określony obszar obejmuje powierzchnię 305 km2. Południkową osią regionu jest dolina Kaczawy, od której pochodzi nazwa gór. W piśmiennictwie niemieckim stosowane jest określenie Bober-Katzbach Gebirge.

Wielu autorów uważa, że Góry Kaczawskie są jednorodne i wydzielają dwie części : Grzbiet Zachodni z Górami Ołowianymi i Grzbiet Wschodni. W takim podziale granicą jest dolina Kaczawy. W podziale regionalnym opracowanym przez M. Staffa, w obrębie Grzbietu Zachodniego wyróżnia się: Grzbiet Północny, Grzbiet Mały i Grzbiet Południowy.

Grzbiet Północny rozciąga się na długości ok. 20 km począwszy od doliny Bobru w rejonie Wlenia po dolinę Kaczawy w okolicach Wojcieszowa. Zachodnia część tego grzbietu jest mało zróżnicowana. Rozcina ją na dwa równoległe garby dolina Modrzewki. W górnej części wsi Rząśnik Grzbiet Północny osiąga wysokość ok. 500m. n.p.m. (Rogatka 490 m. n.p.m., Skała 485 m. n.p.m.), następnie wznosi się, osiągając swoją kulminację w masywie Leśniaka (677 m. n.p.m.) i Okola (714 m. n.p.m.). Za tą kulminacją grzbiet stopniowo obniża się, rozczłonkowanymi dolinami potoków uchodzących do Kaczawy.

Grzbiet Południowy, przebiegający równolegle do Grzbietu Północnego, oddzielony jest od niego doliną Lipki i Świerzawy. Zachodnią granicą grzbietu jest dolina Lipki i Ochotnicy, od południowego wschodu ogranicza go przełomowa dolina Bobru, na wschodzie i południowym wschodzie doliny Świdnej i górnej Kaczawy. Środkową część tego pasma, między przełęczą Widok (528 m. n.p.m.) a Przełęczą Radomierską (523 m. n.p.m.), zajmują najwyższe wzniesienia Gór Kaczawskich: Skopiec (724 m. n.p.m.), Baraniec (720 m. n.p.m.) i Maślak (720 m. n.p.m.). Obok głównego pasma znajduje się izolowana kopuła Połomu (667 m.n.p.m.). Południowo-wschodnią część Grzbietu Południowego, stanowi zwarty ok. 7 km długości masyw Gór Ołowianych. Rozciąga się on od Przełęczy Radomierskiej do doliny Bobru i Świdnej. W paśmie tym wyróżniają się wzniesienia Różanki (628 m. n.p.m.), Ołowianej (658 m. n.p.m.) i najwyższego Turzca (684 m. n.p.m.)

Z Grzbietem Południowym na zachodzie sąsiaduje Grzbiet Mały. Granicą między nimi jest dolina Ochotnicy i Lipki. Grzbiet Mały na zachodzie obniża się do doliny Bobru, a na południu łagodnie opada w kierunku Kotliny Jeleniogórskiej. Jest on stosunkowo krótki, jego długość wynosi 11 km, ale dość szeroki. Najwyższe wzniesienia tego grzbietu to: Szybowisko (561 m. n.p.m.), Stromiec (551 m. n.p.m.) i Srebrna (491 m. n.p.m.).

Grzbiet Wschodni rozciąga się na długości 15 km od doliny Kaczawy na północnym zachodzie po dolinę Nysy Szalonej na wschodzie oraz Obniżenie Wolbromka i Przełęcz Domanowską na południu. W północnej części tego pasma wyróżnia się wyraźnie garb Żeleźniaka (664 m.n.p.m.), z bocznym, wschodnim ramieniem zakończonym Bukowiną (621 m. n.p.m.).
Nad Wojcieszowem wznosi się izolowana kopuła Miłka (596 m. n.p.m.).

W środkowej części tego pasma dominuje rozległy masyw Lubrzy (666 m. n.p.m.), a w części południowo wschodniej masyw Poręby (671 m. n.p.m.).

Grzegorz Strojny
www.kaczawskie.pl