Uran w Kowarach

W 1926 roku po raz pierwszy opisano rudy uranowe w Kowarach. Od 1927 roku rozpoczęto selektywne wydobycie rudy uranowej w trakcie eksploatacji rudy żelaza.W czasie wielkiego kryzysu (1929-1935)wydobycie wstrzymano.

W latach 1936-1939 sprzedawano uran zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. Odzyskiwano tam rad, stosowany w lecznictwie.

W 1946 badania nad występowaniem rud uranowych w Kowarach przeprowadził geolog Antoni Białaczewski. Na podstawie niemieckich dokumentów górniczych powstało sprawozdanie o rudzie i możliwości jej wydobycia. Eksploatacją uranu zainteresowały się władze ZSRR.

W 1947 roku została podpisana polsko-radziecka umowa dotycząca wydobycia i sprzedaży rudy. Ustalono, że poszukiwania geologiczne i wydobycie będzie prowadzić państwowe wyodrębnione przedsiębiorstwo. Związek Radziecki zapewni przedsiębiorstwu specjalistyczną kadrę oraz zaopatrzenie w niezbędne materiały i urządzenia techniczne. Uran będzie sprzedawany po koszcie własnym wydobycia z dodatkiem 10% zysku.

W 1948 roku utworzono przedsiębiorstwo „Kowarskie Kopalnie”, którego zadaniem było poszukiwanie, eksploatacja i transport rudy. W 1951 roku przemianowano je na Zakłady Przemysłowe R1. Zatrudniono 43 specjalistów radzieckich z zakresu geologii, geofizyki radiometrii. Dostarczono specjalistyczną aparaturę radiometryczną. Do miasta zaczęli przybywać górnicy. Organizowano kursy i szkolenia. Przedsięwzięcie objęto tajemnicą. Oficjalnie poszukiwano metali nieżelaznych lub pierwiastka P-9.Zorganizowano grupy geologiczno-poszukiwawcze. Przedsiębiorstwo posiadało dwa piony: poszukiwawczy i eksploatacyjny. Było w pełni samowystarczalne, samodzielnie prowadziło badania, budowało kopalnie i obiekty towarzyszące. W 1948 roku przystąpiono do wydobycia rud ze złoża „Wolność” w Kowarach, ze złoża „Miedzianka” koło Janowic Wielkich i ze złoża „Kopaliny” koło Kletna .

Przy poszukiwaniu rudy stosowano: zdjęcia powierzchniowe gamma, zdjęcia lotnicze i magnetyczne, zdjęcia emanacyjne tj. pomiar stężenia gazów promieniotwórczych w powietrzu glebowym na głębokości 0.8-1,2 metra, zdjęcia radiohydrologiczne ( badania wycieków wodnych), zdjęcia uranometryczne na zawartość uranu w glebie. Anomalne koncentracje sprawdzano rowami geologicznymi, wyrobiskami górniczymi i wierceniami.
W obrębie Kowar pole rudne ma powierzchnię około 10 km kwadratowych. Występują dwa typy złóż o różnej genezie:

  • kontaktowo- metasomatyczne złoża rud żelaza związane z tzw. rudną formacją
  • hydrotermalne złoża żyłowe o różnym składzie mineralogicznym.

Rudę uranową w Kowarach eksploatowano w kopalni „ Wolność”, „Podgórze”i w niewielkim zakresie w kopalni „ Liczyrzepa”. Pozostałe sztolnie były wyrobiskami poszukiwawczymi. W latach 1948-1953 w kopalni „Wolność” eksploatowano żyły rudy uranowej występujące w łupkach i marmurach.

Największe złoże rudy odkryto w 1950 roku („Podgórze”). Złoże zalegało wśród gnejsów i łupków łyszczykowych w odległości 2,5 km od kontaktu skał metamorficznych z granitową intruzją Karkonoszy. Łupki krystaliczne występują w gnejsach w formie cienkich przewarstwień i pojedynczych, grubych pakietów. Złoża powstały dzięki sieci zaburzeń tektonicznych, tworzących przestrzeń dla gniazd z okruszcowaniem uranowym. W kopalni „Podgórze” wykonano 4 sztolnie, 6 szybów ślepych, aż do poziomu 520 metrów. Eksploatacja trwała do 1958 roku.

Pracownicy zatrudniani w kopalniach uranu nie byli informowani o charakterze wydobycia. Często zmieniali miejsce pracy w związku z występowaniem rudy i intensywnością prac w danych rejonach. W Kowarach powstało osiedle mieszkaniowe, dom kultury, szkoła, żłobek i przedszkole dla rodzin górników.

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych powstał zakład przerobu rudy uranowej na koncentrat zawierający powyżej 56 procent uranu, zlikwidowany w 1972 roku.
Po eksploatacji pozostało wiele hałd i wyrobisk. W sztolni Nr 19a zorganizowano inhalatorium radonowe. W 1976 roku sztolnia Nr 9 została udostępniona do prac związanych z budową Podziemnego Laboratorium Górniczego Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Obecnie znajduje się tu trasa turystyczna „ Jelenia Struga”.

Krzysztof Uruski
Literatura:

  1. „ Uczniowie Agricoli „ materiały z konferencji górniczej w Kowarach z 1999 roku pod redakcją Andrzeja Grodzkiego i Marka Lorenca
  2. Kopalnictwo uranowe i techniki wydobycia uranu w Polsce opracował mgr inż. Franciszek Gawor


Źródło: http://przewodniksudecki.w.interia.pl