Budowa i rzeźba Karkonoszy
Karkonosze to najwyższe pasmo Sudetów, przez które przebiega granica polsko-czeska. Zbudowane są w części zachodniej (wraz z pogórzem północnym) z granitu warycyjskiego.
W Polsce jest on nazywany granitem karkonoskim, a w Czechach karkonosko-izerskim. Natomiast części wschodnia i południowa zbudowane są ze zlepieńców, fyllitów i zieleńców oraz gnejsów, granitów rumburskich i łupków łyszczykowych. W rzeźbie Karkonoszy wyróżnia się dwa grzbiety o przebiegu wschód – zachód oraz grzbiety południowe, tzw. „Rozsochy”. Grzbiet główny rozciąga się od Przełęczy Szklarskiej do Przełęczy Okraj; dzieli się na Grzbiet Śląski, Grzbiet Czarny i Grzbiet Kowarski. Powierzchnia gór to około 650 km2, z tego w granicach Polski tylko około 1/4, czyli 185 km2.
Wpływ epoki lodowcowej na dzisiejsze Karkonosze
Mimo niedużej wysokości (Śnieżka 1602 m n.p.m.) wpływ klimatu na rzeźbę powierzchni był ogromny. Epoka lodowcowa pozostawiła po sobie wiele śladów, w postaci majestatycznych kotłów polodowcowych, moren (denne, czołowe i boczne), stawków (jezior cyrkowych) i torfowisk niskich i wysokich. Późniejsze wietrzenie w klimacie zbliżonym do polarnego doprowadziło do powstania szeregu ciekawych formacji, np. wieńców gruzowych, kopców darniowych (thufurów), gruntów strukturalnych, gołoborzy, rynien gruzowych, a przede wszystkim niezliczonych skałek. Na ich powierzchniach można znaleźć dobrze wykształcone kociołki wietrzeniowe, a w łożyskach rzek i potoków – marmity, czyli garnki polodowcowe, będące lejowatymi zagłębieniami w skałach koryta o średnicach oraz głębokościach dochodzących nawet do kilku metrów. Wytworzone zostały głównie w okresie polodowcowym przez wirujące w wodzie kamienie, żłobiące studzienki.
Rośliność w Karkonoszach
Szata roślinna Karkonoszy została, niestety, mocno przekształcona przez człowieka, co nie zmienia faktu, że jest jedną z najbardziej wartościowych w Polsce. Ostry klimat powoduje, że piętra roślinne położone są dużo niżej niż w innych górach (np. Tatrach). Wyróżniamy:
- piętro podgórskie (do 500 m n.p.m.) zajmują łąki i pola uprawne. Pierwotne lasy mieszane nie zachowały się;
- piętro regla dolnego (do ok. 1000 m n.p.m.) to w chwili obecnej bory świerkowe. Podejmowane są działania, aby przywrócić pierwotnie porastający tą wysokość las mieszany z przewagą buka. Niewielkie obszary zachowanej flory tego typu chronią enklawy Karkonoskiego Parku Narodowego (Góra Chojnik i Wodospad Szklarki);
- piętro regla górnego (do ok. 1250 m n.p.m.) to bory świerkowe. Pierwotne lasy zastąpione zostały nasadzeniami. Często były to gatunki nieprzystosowane do tak trudnych warunków klimatycznych, co doprowadziło w końcu lat 70 XX w. do katastrofy ekologicznej w tym rejonie (jak również w Górach Izerskich). Drzewa, osłabione przez kwaśne deszcze, poddały się wskaźnicy modrzewianeczce. Przy górnej granicy regla występują typowo górskie gatunki drzew: jarzębina, brzoza karpacka czy wierzba śląska;
- piętro kosodrzewiny (do ok. 1450 m n.p.m.) porośnięte jest tym gatunkiem sosny górskiej oraz zioło- i traworoślami;
- piętro subalpejskie (powyżej 1450 m n.p.m.) zasiedlają najbardziej endemiczne gatunki porostów skalnych i ziół.
Świat zwierzęcy w Karkonoszach
Reprezentantami świata zwierząt w Karkonoszach są w niższych partiach dziki i zwierzyna płowa. Wyżej występują jelenie europejskie i muflony (sprowadzone w początkach XX w. z Korsyki). Świat ptaków i bezkręgowców jest bardzo bogaty. Niedawno zaobserwowano powrót przedstawiciela dużych drapieżników – rysia.
Klimat Karkonoszy
Klimat Karkonoszy jest bardzo surowy. Odpowiada on klimatowi gór wysokich, chociaż nie są one zaliczane do takich. Średnia roczna temperatura na najwyższym szczycie, czyli Śnieżce, wynosi zaledwie 0,4°C. Dla Szrenicy jest to 1,9°C, Szklarskiej Poręby – 6°C. Średnia roczna suma opadów wynosi dla Śnieżki 1200 mm, dla Szrenicy i Wielkiego Szyszaka – 1400 mm. Silne wiatry fenowe (przewałowe, potocznie zwane „halnymi”) osiągają moc huraganu (32 m/s). Największa zanotowana wartość na Śnieżce to 80 m/s (288 km/godz). Taką siłę miał huragan Katrina, pustoszący wybrzeża USA w 2005 r, szczególnie ucierpiał wtedy Nowy Orlean. Liczba dni w roku bez zachmurzenia (średnio na Śnieżce) to tylko 50. Pokrywa śnieżna zalega przez 8 miesięcy.