Początki poznawania gór – miejsca kultu przedchrześcijańskiego
Pierwsze wyprawy ludzi w góry powodowane były pobudkami religijnymi. Później pojawiły się przyczyny natury gospodarczej, zainteresowania naukowe, a dopiero na końcu (XVIII i XIX w) krajoznawcze i turystyczne. Spowite często w mgły i chmury wysokie szczyty górskie uznawane były od najdawniejszych czasów za siedzibę bóstw. Oddawano im cześć. Podobnie czczono źródła największych rzek. Znane najstarsze ośrodki takiego kultu to:
- Ślęża – śląski Olimp;
- Jawornik – śląski Hades (jawor wydaje się być u Słowian symbolem zmarłych);
- Górzec (Chełmy koło Jawora, w płn. wsch. części Pogórza Kaczawskiego);
- Gromnik (Wzgórza Strzelińskie) – W roku 2005 podczas wstępnych badań archeolog. na szczycie Gromnika odkryto fragmenty murowanej budowli (świątyni?) oraz ceramiki ocenione na X wiek, czyli z okresu przedchrześcijańskiego.
- Grodziec, Ostrzyca, Śnieżka – to domniemane miejsca kultu.
- Cudowne Źródło w Borowym Jarze (na lewym brzegu Bobru w jego przełomowej dolinie, u podnóża Kaplicznej, na płn. zach. od Jeleniej Góry);
- źródło św. Wolfganga lub tzw. Pogańska Kaplica w Górach Izerskich – kult Lwińca;
- Dobre Źródło na zboczach Grabowca w Karkonoszach, na płn. zach. od Karpacza;
- dwa uzdrowiska karkonoskie: źródła w Cieplicach i Janskich Lazniach w Czechach;
- źródła w Szczawnie – Zdroju (?);
- źródła Izery;
- źródło Morawy pod Śnieżnikiem, po stronie południowej (?);
- źródła Łaby w Karkonoszach.
Można postawić hipotezę, że każda najwyższa w okolicy góra mogła być takim miejscem kultowym,pod warunkiem, że osadnictwo dotarło w jej rejon dostatecznie wcześnie. Dlatego też Śnieżnik takim miejscem nie był, ale źródła Morawy zapewne tak, choć chyba nie od razu lokalizowano je aż na Śnieżniku.
Największe ośrodki kultowe to Ślęża i źródła Łaby.