Miasto wydzielone, położone na wysokości 430-680 m w dolinie Jedlicy. Liczy obecnie ponad 12 000 mieszkańców. Administracyjnie do Kowar należą dawniej samodzielne wsie: Wojków, Krzaczyna i najwyżej położone Podgórze.
Początki dawnej osady górniczej, z której rozwinęły się Kowary, sięgają XII wieku. Podania mówią, że w roku 1148 w dolinie Jedlicy założył kopalnię żelaza mistrz górniczy Laurentius Angelus. W dokumentach historycznych Kowary wymieniane są dopiero w roku 1355 z okazji rozstrzygania sporu między Kowarami a Jelenią Górą. Dokument stwierdza: „… nikt nie ma prawa wywozić z terenu księstwa rudy żelaza (…) dzieło żelazne i kuźnice mają po wieczne czasy pozostawać w Jeleniej Górze i jej okręgu”.
W świetle najnowszych badań ów dokument z 6 października 1355 roku, opatrzony pieczęciami Bolka II i jego żony Agnieszki, niekoniecznie musi dotyczyć Kowar, choć wiele opracowań wiązało go z tą miejscowością. W średniowieczu w dolnej części Kowar, u stóp Brzeźnika znajdował się zamek obronny. Od roku 1374 Kowary były własnością rycerską. Wówczas to Gotfryd Schoff wydzierżawił je od księżniczki Agnieszki. Owego pierwszego właściciela Kowar zwano także Gotsche Schoft lub Gotscho Schoff – von Kemmnitz und Kynast (z Kamienicy i Chojnika). Gotsche Schoff założył folwark u stóp Brzeźnika, przy ujściu Kalenicy do Jedlicy,przed rokiem 1384. W roku 1420 Kowary dziedziczy jego syn Hans. Ten pozostawił posiadłość dwóm spośród swych siedmiu synów – Hanuszowi Antoniemu Rappilowi i Kasprowi. W roku 1513 król Władysław Jagiellończyk zezwala Kasprowi Schaffgotschowi na założenie miasta w swojej części, nadając należne prawa. Kasper wraz z żoną Anną z domu von Siebental dali początek trzem liniom Schaffgotschów, z których gałąź Schwartzbachów (z Czarnego) posiadała Kowary do roku 1601.
Schaffgotschowie utracili Kowary w roku 1635, po śmierci Ulricha Schaffgotscha. Był on zamieszany w spisek Wallensteina przeciw cesarzowi, z rozkazu którego został ścięty 23 lipca w Regensburgu, a cały jego ogromny majątek wraz z dziewięcioma miastami skonfiskowano. Od roku 1639 Kowary stały się własnością grafa Prokopa Czernin von Chudenitz, od którego w 1747 r. miasto wraz z kopalniami nabył król Fryderyk Wielki za sumę 144420 talarów. Od początku XVIII w. do lat trzydziestych XIX w. majątek pozostawał w posiadaniu rodziny Kopischów, następnie nabył go książę Henryk LXXIV Reuss-Schleiz-Kósterlitz. W rękach rodziny Reussów dobra kowarskie znajdowały się do II wojny światowej.
Kowary swój rozwój zawdzięczają kopalnictwu rud żelaza. Największy rozkwit górnictwa przypadł na połowę XVI w., gdy miejscowość należała do Kaspra Schaffgotscha. W roku 1563 istniało tu 11 kuźni, które dawały 150 ton czystego żelaza. Na terenie dzisiejszej fabryki dywanów znajdowały się piece hutnicze (dymarki). Autor znanego dzieła „Ferraria albo huta i warsztat z kuźnicami szlachetnego dzieła żelaznego” Walery Roździeński – Ślązak z Roździenia – w roku 1612 pisze o wyrabianych w Kowarach zbrojach, rurach żelaznych i pługach.
Upadek miejscowego górnictwa wiąże się z okresem wojny 30-letniej. Po jej zakończeniu Kowary stają się ośrodkiem produkcji i sprzedaży wyrobów lnianych. Po nabyciu Kowar przez króla Fryderyka II miejscowość na krótko zyskała prawa miasta wolnego, lecz później przeżywa regres gospodarczy. Został on przerwany ożywieniem ekonomicznym w XIX w. Ponownie podjęto wówczas prace wydobywcze. Dokument z 1883 roku mówi o czynnych kopalniach „Wolność” i „Wulkan”, wydobywających 565 tyś. ton rudy magnetytu rocznie. Później wyrobiska na terenie kopalni „Wulkan” zamknięto jako nieopłacalne. Kopalnia „Wolność” w ostatnich dniach II wojny światowej została zatopiona. 26 sierpnia 1945 r. kopalnię przejęło Zjednoczenie Kopalń Rudy Żelaza. Odwodniono głęboki na 575 m szyb i podjęto wydobycie, prowadzone do roku 1961.
W wyniku poszukiwań geologicznych w latach 1945-50 podjęto w rejonie Kowar eksploatację rudy uranu. Kopalnia rudy uranowej „Pogórze” czynna była w latach 1952-58. Miała ona 2 szyby o głębokości 656 m i sztolnię długości 750 m. Dziś w sztolni mieści się sanatorium radonowe, natomiast istniejący przy kopalni Zakład Przetwórczy Rud Uranowych przekształcono na początku lat sześćdziesiątych w Doświadczalną Wytwórnię Związków Ziem Rzadkich. Prowadzone tu były badania hydrometalurgiczne nad miedzią, niklem i szlamami anodowymi. W roku 1973 placówkę tę przejęła Politechnika Wrocławska, tworząc Zakład Badawczo-Doświadczalny o nazwie „Hydro-Mech”. Prowadzi się tu badania nad procesami otrzymywania metali trudno osiągalnych metodą ogniową zarówno z uwagi na ich nikłą zawartość w surowcu, jak i właściwości chemiczne.
Większe zakłady produkcyjne czynne obecnie w Kowarach to fabryki: dywanów, filców technicznych, automatów tokarskich (w Krzaczynie) oraz bielnik lnu.
Pomimo rozbudowy miasto zachowało zabytkowy układ urbanistyczny – ciąg kamieniczek przy głównej ulicy 1 Maja. Zachował się ratusz klasycystyczny z 1788 roku, obecnie siedziba Urzędu Miasta. W centrum Kowar znajduje się zabytkowy kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny, wzmiankowany w roku 1401. Obecna budowla pochodzi częściowo z II połowy XV wieku. Po pożarze w roku 1670 świątynię przebudowano, a następnie zmodernizowano w XVIII wieku -stąd jej dzisiejsza różnorodność stylistyczna. Wyposażenie wnętrza głównie barokowe. Najcenniejszym zabytkiem jest, zachowana w kaplicy pod wieżowej, polichromia z przełomu XIV i XV wieku. Barwna polichromia stropu w nawie głównej pochodzi z roku 1749. Ołtarz główny, barokowy, z roku 1749, jest dłuta praskiego rzeźbiarza A. Dorasila. Na północnej ścianie zewnętrznej gotycka figura Madonny z XIV wieku. Na wsporniku postać Jonasza w paszczy wieloryba. Na wprost kościoła most na Jedlicy zdobi figura św. Jana Nepomucena z 1725 roku. W górnej części miasta późnobarokowa kaplica Św. Anny, z końca XVIII wieku, z ciekawym wyposażeniem.
Kowary są nie tylko miastem przemysłowym, lecz także uzdrowiskiem. Prócz radonowego sanatorium w sztolni dawnej kopalni rudy uranowej, w pałacu „Nowy Dwór” mieści się sanatorium kardiologiczne, podległe Dyrekcji Uzdrowiska Cieplice. Historia „Nowego Dworu” wiąże się z najstarszymi dziejami miasta. Pałac ten zbudował około 1570 roku Kasper II Schaffgotsch dla swego młodszego syna. W odróżnieniu od zamku u stóp Brzeźnika budynek nazwano Nowym Dworem. W II połowie XVIII w. hrabia Hubert Czernin (syn Prokopa) kazał pałac przebudować. Około 1878 roku budynek powiększono przez dobudowanie nowych pomieszczeń; kolejna rozbudowa nastąpiła w roku 1913. Obecnie stanowi on rozczłonkowaną bryłę złożoną z kilku budynków ustawionych szczytowo, kryty jest płaskim dachem z tarasami. Najstarsza część składa się z 3 wielokondygnacyjnych budynków i czterokondygnacyjnej wieży. Okna w renesansowych obramieniach. Dobudówki eklektyczne, zarówno z elementami neogotyckimi, np. z łukami Tudorów, jak i neorenesansowymi (obramienia okienne, attyki, wykusze, ganki i balkony). Park otaczający pałac założono około 1878 roku, później wybudowano pawilon tyrolski jako pomieszczenie dla eskorty. W parku o powierzchni 4714 ha rosną rzadko spotykane okazy drzew i krzewów. Wśród nich wyróżnić należy jałowiec chiński, jodłę kalifornijską, miłorząb chiński, jodłę szlachetną, świerk serbski, jedlice Duglasa (zieloną i siną), cis pospolity i odmiany irlandzkiej, sośnicę pospolitą, klon okrągłolistny, aralię japońską, brzozy – omszoną i brodawkowatą, tulipanowiec amerykański, różaneczniki katawbijskie, wierzbę białą i wierzbę i we., derenie i głogi. Ogółem znajdują się tu 572 drzewa i krzewy. W pobliżu parku przechodzi szlak 4N.
Szczególnie interesującą historię ma inny pałacyk zabytkowy, który nazywany jest Radziwiłłówką. Znajduje się on na północnej granicy Kowar, gdzie w XVIII wieku zlokalizowane były kuźnia i bielnik lnu. Pałacyk u stóp niewielkiego wzgórza Ciszyca (463 m) wybudował pruski minister von Hoym. Później należał do kurlandzkiego barona von Biron. Po jego śmierci od spadkobierców wydzierżawił pałacyk Antoni Radziwiłł – syn wojewody wileńskiego Michała Hieronima, pana na Nieświeżu i Ołyce. Antoni Radziwiłł, ożeniony z pruską księżniczką Luizą Brandenburską, po Kongresie Wiedeńskim objął namiestnictwo Księstwa Poznańskiego. Decyzję zakupu Ciszycy w roku 1824 spowodowała zapewne chęć bycia bliżej dworu królewskiego. Środowisko dworskie już wówczas interesowało się Karpnikami, a nieco później Mysłakowicami, co zrodziło modę na podkarkonoskie okolice. Zakup Ciszycy przez Radziwiłła historycy wiążą także z romansem jego córki Elżbiety z młodym Hohenzollernem, późniejszym cesarzem Wilhelmem I. Po śmierci Elżbiety w roku 1832, posiadłość odziedziczyła młodsza córka namiestnika – Wanda. W roku 1832 w pałacu w Ciszycy odbył się jej ślub z hrabią Adamem Czartoryskim. Majątek ten w rękach rodziny Czartoryskich pozostawał do roku 1927. Sprzedając Ciszycę baronowi von Stein-Acker, Czartoryscy wywieźli do Polski całe wyposażenie pałacowych wnętrz. Nowy właściciel poddał pałacyk renowacji. W dzisiejszej postaci jest to jednopiętrowa klasycystyczna budowla, kryta czterospadowym dachem. Ongiś istniał też balkon. Budynek zdobiony jest ryzalitem empirowym zwieńczonym arkadowo. Od północy łączy się z pałacem budynek gospodarczy. Warto wspomnieć, iż według niektórych źródeł historycznych w ciszyckim pałacyku koncertował Fryderyk Szopen. Brak jednakże na ten temat wystarczająco pewnych dowodów.
W otoczeniu założono romantyczny park krajobrazowy, w którego centralnej części znajdowały się dwa stawki – większy z wysepką. Na strumieniu zbudowano sztuczny wodospadzik i mostek. Na szczycie pobliskiego wzgórza wzniesiono, zgodnie z panującą wówczas modą, sztuczną ruinę. Była tu owalna sala z oknami o trójlistnym wykroju oraz taras widokowy, z którego roztaczała się pyszna panorama Karkonoszy. Romantyczny charakter parku uzupełniała grota – częściowo ukształtowana w skale – która stanowiła dogodny punkt widokowy, a umieszczone w niej kamienne ławy ułatwiały spoczynek. W parku zachowały się liczne okazy ciekawych drzew, np. 18-metrowej wysokości tulipanowiec amerykański liczący około 250 łat, ponad 200-letnie sosny wejmutki, dwa buki pospolite, dąb szypułkowy w odmianie stożkowej. Dziś park i pałac znajdują się w rękach prywatnych. Są, niestety, mocno zaniedbane.
W Wojkowie – dzielnicy Kowar – istnieje duży zespół specjalistyczny leczenia schorzeń płuc. Malowniczo zlokalizowany kompleks sanatoryjny zbudowano na terenach zakupionych od księcia von Reussa w roku 1899; zagospodarowano 31 hektarów na południowym stoku Bukowej Góry. Na wysokości 485 m powstał zalążek miejscowości dawniej zwanej Wysoka Łąka. Budowę kompleksu sanatoryjnego, wzniesionego według planów wrocławskiego architekta Carla Grossena, finansowało Śląskie Towarzystwo Ubezpieczeń Społecznych. Stylizowana architektura pawilonu głównego „Wysoka Łąka” oraz budynków pomocniczych przypomina budownictwo szwajcarskie. Rozległy park zaplanowany został przez architekta Menzla. Nieco później dobudowano drugi, odmienny architektonicznie pawilon, który nosi nazwę „Bukowiec”. Zyskał on sławę dzięki grafikom Józefa Gielniaka, który był wieloletnim pacjentem sanatorium w Wojkowie. (Wiele opracowań mylnie lokuje ten zespół sanatoryjny we wsi Bukowiec, położonej na północ od Wojkowa).
Miasto posiada pełną sieć handlowo-usługową. Stacja benzynowa przy głównej ulicy, poniżej kościoła. W pobliżu stacji PKP (tuż za przejazdem kolejowym) kąpielisko. W jego pobliżu pole biwakowe OSiR-u, ul. Findera, tel. 18-23-28. Nieco dalej hotel OSiR-u „Nad Wodą”. W centrum miasta hotel i restauracja „Kuźnica”, kat. II, ul. Leśna 1, tel. 18-20-51. Prywatne kwatery rezerwuje BUTiZ „Karkonosze”, ul. 1 Maja 27, tel. 18-23-80, tlx 075502. Bazę noclegową uzupełnia stacja turystyczna „Nad Jedlicą”, ul. Podgórze 26 (przy szlaku 4N), miejsc noclegowych 34, latem 54. W pobliżu stacji turystycznej zimą czynne dwa wyciągi narciarskie (orczykowe) o długości 390 i 515 m.
Autobusy PKS zapewniają dogodne połączenia Kowar z Jelenią Górą, Karpaczem (Bierutowicami), Kamienną Górą, Wałbrzychem i Kłodzkiem. Główny przystanek PKS przy stacji PKP. Linia kolejowa Jelenia Góra – Kowary – Kamienna Góra jest okresowo nieczynna.
Przy stacji PKP znajduje się węzeł szlaków turystycznych. Przechodzi tu szlak 4N, a rozpoczynający się tutaj szlak żółty prowadzi w Karkonosze, na Skalny Stół (3 godz.). Drugi węzeł szlaków znajduje się przy ratuszu, a doprowadzają do niego po 10 min marszu oba wymienione szlaki (tam rozgałęziają się). Do tego węzła dochodzi szlak 6Z. W kierunku przeciwnym (poza teren objęty zasięgiem przewodnika) znaki zielone prowadzą do Karpacza (3.20 godz.).
Źródło: Bohdan W. Szarek „Rudawy Janowickie”, 1990