W podziale geobotanicznym Polski obszar Gór Kaczawskich położony jest w Okręgu Sudetów Zachodnich, które wchodzą w skład Prowincji Górskiej Hercyńsko- Sudeckiej. Szczególną cechą szaty roślinnej obszaru Gór Kaczawskich jest obecność roślin i zespołów roślinnych związanych z wapiennym podłożem. Wiele gatunków kalcyfilnych znanych jest z obszaru Sudetów Zachodnich tylko z Gór Kaczawskich, a niektóre z nich ograniczone są swoim występowaniem tylko do masywu Miłka.
Zbiorowiska leśne porastają wzniesienia Grzbietu Wschodniego, duże kompleksy leśne znajdują się również w południowo-zachodniej części Gór Kaczawskich.
Pomimo powszechnie wprowadzanych kultur świerkowych, szczególną cechą lasów Gór Kaczawskich jest jeszcze stosunkowo duży stopień naturalności. Największe powierzchnie zajmują buczyny, reprezentowane głównie przez żyzną buczynę górską (Dentario enneaphyllidis-Fagetum), które porastają między innymi masyw Miłka, Połom, Polankę oraz zachodnie stoki Żeleźniaka. Płaty żyznych buczyn odznaczają się dużym bogactwem gatunkowym i bujnością runa. Powszechnie i bardzo obficie rosną w nich: szczyr trwały (Mercurialis perennis), mrzanka wonna (Galium odoratum), kopytnik zwyczajny (Asarum europaeum), żankiel zwyczajny (Sanicula europaea) i wiele innych. We fragmentach buczyn występuje szereg roślin objętych ochroną całkowitą, np.: wawrzynek wilczełyko (Dadhne mezereum) oraz lilia złotogłów (Lilium martagon). Najbardziej interesujące fragmenty buczyn porastają masyw Miłka i Połom, gdzie na eksponowanych stokach spotyka się płaty ciepłolubnych buczyn storczykowych zaliczanych do zespołu Taxo-Fagetum charakterystycznych dla południowo-zachodniej Europy. Płaty ciepłolubnych buczyn odznaczają się dużym udziałem w runie przedstawicieli rodziny storczykowatych: obuwik (Cypripedium calceolus), buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia), buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium), podkolan biały (Platanthera bifolia).
Znikome powierzchnie zajmują na obszarze Gór Kaczawskich fragmenty kwaśnej buczyny górskiej (Luzulo nemorosae-Fagetum), które odznaczają się ubogim, acidofilnym runem. Fragmenty takiej buczyny stwierdzono jedynie w południowo-zachodniej części Gór Kaczawskich. W skąpym runie obficie występował jedynie śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa) z domieszką borówki czarnej (Vaccinium myrtillus) i jastrzębca leśnego (Hieracium murorum). Niewielki jest udział na obszarze Gór Kaczawskich lasów grądowych (Tilio-Carpinetum, Aceri-Tilietum) z dębami (Quercus robur), lipami (Tilia cordata i Tilia platyphyllos) w drzewostanie. Lasy grądowe występują na niewielkich śródpolnych wzgórzach na wschód i na południe od Wojcieszowa. W runie tych lasów obficie rosną: zawilec gajowy (Anemone nemorosa), konwalia majowa (Convallaria majalis), bluszcz (Hedera helix) i kopytnik (Asarum europaeum). Również niewielkie powierzchnie zajmują na tych terenach lasy łęgowe, reprezentowane przez podgórski łęg jesionowo-olszowy (Carici remotae-Fraxinetum). Fragmenty lasów łęgowych spotkać można wzdłuż cieków wodnych, np. w dolinie Świerzawy i Olszanki. W runie tych lasów licznie występuje śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum).
Najpospolitszym zespołem łąk na terenach Gór Kaczawskich są łąki rajgrasowe z rzędu Arrhenatheretali, rozpowszechnione na stokach niezalesionych wzgórz i pagórków. Odznaczają się one barwnością i wielogatunkowym składem. Z barwnie kwitnących roślin częstymi okazami są: złocień zwyczajny (Chrysanthemum leucanthemum), brodawnik zwyczajny (Leontodon hispidus), dzwonek rozpierzchły (Campanula patula), koniczynza łąkowa (Trifolium pratense), chaber łąkowy (Centaurea jacea). Łąki rajgrasowe są na terenie Gór Kaczawskich rozpowszechnione i w wielu miejscach nie użytkowane, zarastają krzewami głogów, róży i tarniny, tracąc wartość przyrodniczą.
Na szczególną uwagę zasługują na terenie Gór Kaczawskich fragmenty ciepłolubnych muraw z rzędu Festucetalia valesiacecae, które ściśle związane są z wapiennym podłożem. Obfitują w szereg gatunków rzadkich roślin, w tym gatunków objętych ochroną. Ciepłolubne murawy rozpowszechnione są w licznych wyrobiskach i kamieniołomach wapienia. Porastają tam powstałe sztucznie półki skalne. W mniejszym stopniu murawy te występują na naturalnych wychodniach skał węglanowych. Najbardziej interesujące florystycznie murawy porastają półki nieczynnego kamieniołomu na Połomie i Miłku. Wśród gatunków tam występujących na uwagę zasługuje: ożanka pierzastosieczna (Teucrium botrys), goryczka orzęsiona (Gentianella ciliata), goryczka gorzkawa (Gentiana amarella). Składnikami muraw są również liczne gatunki storczyków: gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens). We fragmentach bujnych muraw na stokach Połomu spotkać można: kłosowicę pierzastą (Brachypodium pinnatum), cieciorkę pstrą (Coronilla varia), rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria), lebiodkę pospolitą (Origanum vulgare). Rośnie tu obficie również goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis) i pierwiosnka lekarska (Primula veris).
W szczelinach wapiennych skał, w miejscach ocienionych, występują zbiorowiska drobnych zanokcic (Asplenietum trichomano-rutae-murariae) z udziałem zanokcicy murowej (Asplenietum ruta-muraria) oraz zanokcicy skalnej (Asplenietum trichomanes). Wśród zbiorowisk naskalnych na uwagę zasługuje również zbiorowisko z paprotką zwyczajną (Polypodium vulgare). Stanowiska te spotyka się na ocienionych skałach w zbiorowiskach leśnych.
Grzegorz Strojny
www.kaczawskie.pl