www.kaczawskie.pl
Góry Kaczawskie w całości leżą w dorzeczu Odry i w zlewisku Morza Bałtyckiego. Odwadniane są przez dwa lewobrzeżne dopływy Odry: Kaczawę i Bóbr. Do Bobru spływają z Gór Kaczawskich jego prawobrzeżne dopływy: Świdna, Radomierka, Złotucha, Szumiąca, Strzyżówka, Lipka, Modrzewka i Wierzbnik.
Kaczawa przecina Góry i Pogórze Kaczawskie. Kierunek biegu rzeki wykazuje trójdzielność. Na odcinku od źródeł po Złotoryję jest on zbliżony do południkowego. Po opuszczeniu Pogórza Kaczawskiego rzeka płynie zgodnie z kierunkiem równoleżnikowym. Od ujścia Nysy Szalonej do Kaczawy, aż po ujście do Odry Kaczawa płynie na północny wschód. Górna część zlewni Kaczawy decyduje o stosunkach wodnych tego obszaru.
Za górną zlewnię Kaczawy należy przyjąć obszar od jej źródeł po ujście do niej Nysy Szalonej. Obszar ten ograniczony jest wododziałem III rzędu i zawiera w sobie całą górską część zlewni o powierzchni 330,9 km2. Zlewnia górnej Kaczawy znajduje się w obrębie zlewni I rzędu Odry i zlewni II rzędu Kaczawy. Długość rzeki na tym obszarze wynosi 40,33 km, a sumaryczna 84 km. Rzut poziomy zlewni górnej Kaczawy jest asymetryczny. Część prawostronna, o powierzchni 210,5 km2, przypomina wąski sierp, natomiast część lewostronna, obejmująca 120,4 km2, ma kształt nieregularnego wydłużonego południkowo pola – najszerszego w strefie Pogórza Kaczawskiego i zwężającego się w obszarze Gór Kaczawskich
Kaczawa wypływa dwoma źródłami z północnego stoku, położonych w rejonie Kaczorowa, Gór Ołowianych i odwadnia ona zieleńcowe wzniesienia na wysokości 585 m. n.p.m.. Ze względu na częste wezbrania Kaczawy między Kaczorowem a Wojcieszowem zbudowano zbiornik retencyjny.
Począwszy od źródeł po Świerzawę południowa część zlewni charakteryzuje się równomiernym rozmieszczeniem dopływów prawo- i lewostronnych, które tworzą liczne, wąskie, głęboko wcięte, często o założeniach tektonicznych, malownicze dolinki o 8% spadkach dna. Doliny dopływów przedgórza są szersze, mają łagodniejsze zbocza, a spadek ich den wynosi 5%. Na obszarze Pogórza Kaczawskiego prawobrzeżna sieć hydrograficzna jest bogatsza, brak tu właściwie lewobrzeżnych dopływów.
Najważniejszymi lewobrzeżnymi dopływami zasilającymi Kaczawę są: Biały Potok, Bełczek, Świerzawa, Młynka, a prawobrzeżnymi: Olszanka, Bukownica, Kamiennik z Czerwieńcem, Wilcza i Prusicki Potok. Od wschodu zlewnia górnej Kaczawy sąsiaduje ze zlewnią Nysy Szalonej, która jest jej prawobrzeżnym dopływem. Od południa i południowego zachodu oddziela ją od zlewni Bobru wododział II rzędu. Na północnym zachodzie i północy sąsiaduje ze zlewnią Skory, która jest jej lewobrzeżnym dopływem.
Geologicznie zlewnia górnej Kaczawy znajduje się w obrębie strefy kaczawskiej, której utwory skalne charakteryzuje stosunkowo słabe zawodnienie. Istotny wpływ na rozwój sieci hydrograficznej wywarła budowa geologiczna i tektonika uskokowa.
Obszar zlewni Kaczawy (wg Malinowskiego, Bocheńskiej, Kowalskiego., 1987r.), zalicza się do podregionów górskiego i przedgórskiego. Obejmuje on następujące jednostki niższego rzędu, czyli rejony hydrogeologiczne:
- Rejon V – kotliny i doliny śródgórskie Gór Kaczawskich i depresji Świebodzic z pokrywą zwietrzelinową w rozcięciach erozyjnych, ze strefami szczelin i rozłamów tektonicznych. W tym struktury hygrogeologiczne: (2) niecka Leszczyny, (6) trzon skał krystalicznych.
- Rejon XV – doliny i niecki Przedgórza Sudeckiego, rejonu Chojnowa i Jawora. W tym struktura hydrogeologiczna: (2) dolina Kaczawy.
Na obszarze zlewni Kaczawy, ze względu na złożoną budowę geologiczną, charakterystyka wód podziemnych wymaga szczegółowego omówienia, zwłaszcza rozkładu pięter wodonośnych i ich powiązania z poszczególnymi jednostkami tektonicznymi.
Czwartorzędowe piętro wodonośne jest najczęściej wykorzystywanym zbiornikiem wód podziemnych. Główną rolę odgrywają tutaj aluwia rzeczne związane z młodoplejstoceńskim systemem sieci rzecznej. Są to osady piaszczysto-żwirowe o miąższości dochodzącej do 26m. W północnej części tego obszaru, w obrębie glin pylasto – piaszczystych zlodowaceń środkowo- i południowopolskiego, poziom wodonośny budują utwory wodnolodowcowe, występujące w formie piaszczysto-żwirowych przewarstwień lub soczew.
Charakterystycznymi cechami tych poziomów wodonośnych jest swobodne zwierciadło wody, porowaty charakter przepływu oraz zróżnicowany, ale wysoki współczynnik filtracji (od kilku do kilkudziesięciu m/d).
Wody czwartorzędowego piętra zasilane są bezpośrednio z infiltracji opadów atmosferycznych, a aluwia w dolinach rzek także przez spływ przypowierzchniowy w utworach zwietrzelinowych. Jedynie na obszarach występowania słabo przepuszczalnych glin zwałowych lub glin lessopodobnych tworzy się napięte zwierciadło wód podziemnych. Korzystne wykształcenie litologiczne wodonośnych osadów czwartorzędowych oraz ich dobra przepuszczalność wpływają na szybki, płytki przepływ wód w obrębie tego piętra. Umożliwia to również kontakty hydrauliczne z wodami starszych formacji geologicznych i bezpośredni kontakt z wodami powierzchniowymi. Fakt ten ma również wpływ na skład chemiczny wód tego piętra.
Trzeciorzędowe piętro wodonośne związane jest z osadami miocenu wykształconymi jako piaski drobno- i średnioziarniste oraz rzadziej żwiry. Występują one, na północ od sudeckiego uskoku brzeżnego, w postaci soczew o zróżnicowanej miąższości od kilku do 20m. Wodonośne utwory miocenu zalegają tu na znacznych głębokościach przekraczających 30m. Zwierciadło wód tego piętra ma charakter naporowy. Jedynie w miejscach, gdzie osady trzeciorzędu są odkryte lub przykryte cienką warstwą przepuszczalnych osadów czwartorzędowych, tworzy się zwierciadło swobodne.
Kredowe piętro wodonośne związane jest z utworami osadowymi synkliny Leszczyny. Wydziela się w nim dwa regularne poziomy wodonośne: poziom górny, zalegający w marglach i piaskowcach ciosowych pochodzących z turonu i koniaku oraz poziom dolny rozwinięty w cenomańskich piaskowcach ciosowych. Miąższość gruboławicowych, kwarcowych piaskowców drobno- i gruboziarnistych o ilasto-krzemionkowym spoiwie dochodzi do 184,5m. Występuje w nim złożony system filtracji wód podziemnych wynikający z niejednorodnego charakteru struktury hydrogeologicznej. Jest to układ porowo-szczelinowy. Na formowanie się przepływu największy wpływ ma system szczelin, który powoduje również drenaż w porach nie spękanych stref skały piaskowej.
W górnym poziomie wodonośnym występuje swobodne zwierciadło wody związane z obszarami wychodni osadów kredowych, jak również z oknami hydrogeologicznymi występującymi w okolicach Wilkowa. W okolicach Jerzmanic obserwuje się zwierciadło subartezyjskie związane ze strefą uskoku.
Zasilanie tych poziomów odbywa się w strefie wychodni i związane jest z infiltracją wód atmosferycznych oraz przesączanie się wód z innych pięter wodonośnych, z którymi istnieją kontakty hydrauliczne.
Triasowe piętro wodonośne ogranicza się do synkliny Leszczyny. Zalega ono w osadach wapienia muszlowego i piaskowca pstrego. Są to piaskowce arkozowe o słabym spoiwie ilastym, różnoziarniste z wkładkami wapieni piaszczystych i margli. Ruch wody w tej jednostce odbywa się głównie systemem szczelin ciosowych i uskokowych. Poziom triasowy zasilany jest przez infiltrację wód opadowych na wychodniach w rejonie Leszczyny oraz wzdłuż cieku Bystrzyk. Dodatkowo poziom ten zasilają dopływy, docierające tutaj systemem spękań ciosowych z zawodnionych osadów kredy lub permu, a o jego tempie decyduje rozkład naporu hydrostatycznego.
Permskie piętro wodonośne tworzą dwa poziomy związane z utworami cechsztynu i czerwonego spągowca. Poziom wodonośny cechsztynu jest mocno izolowany od poziomów leżących wyżej warstwą iłołupków o miąższości 30-40m. Składa się on z dwóch warstw wodonośnych, pierwsza występuje w obrębie drobnoziarnistych piaskowców górnego cechsztynu, druga w zapiaszczonych dolomitycznych wapieniach środkowego cechsztynu. Osady te zalegają na marglach ołowianonośnych i miedzionośnych, pochodzących z dolnego cechsztynu, których miąższość wynosi ok. 7,5 m. Budowa tego piętra poznana została w kopalniach „Lena” i „Nowy Kościół”, gdzie prowadzono eksploatację tego surowca.
Najlepsze warunki do gromadzenia się i przepływu wód podziemnych tego poziomu występują w strefach tektonicznie zaburzonych. Zaobserwowano tutaj zależność wydajności wypływu wód podziemnych od opadów atmosferycznych, co związane jest ze strefami infiltracyjnego zasilania poziomu cechsztynu w miejscach jego wychodni.
Karbońskie piętro wodonośne rozwinęło się w wąskiej strefie związanej z tektonicznym rowem Świerzawy. Obniżenie to budują warstwy mułowców, piaskowców i zlepieńców pochodzących ze stefanu. Osady te występują w okolicy Starej Kraśnicy. Zawodnienie tych warstw jest niskie, a lepsze właściwości filtracyjne i pojemnościowe związane są ze strefami spękań tektonicznych.
Wody podziemne, związane z obszarami występowania skał krystalicznych starszego paleozoiku, uzależnione są od miąższości gliniasto-rumoszowej warstwy zwietrzelinowej, jej składu litologicznego oraz stopnia szczelinowatości i skrasowienia skał podłoża. Miąższość zwietrzeliny waha się od 2 do 10 m. Charakteryzuje się ona zmiennymi właściwościami filtracyjnymi, na które ma również wpływ stopień zalesienia, regulujący ze względu na wykształconą w tych obszarach glebę zdolności retencyjne utworów przypowierzchniowych. Równocześnie pokrycie lasem korzystnie wpływa na możliwości okresowego zasilania głębszego poziomu wód szczelinowych w wyniku redukcji parowania.
Wodonośność tego poziomu jest wyłącznie związana z dużym uszczelinieniem krystalicznego podłoża, dlatego bardziej wodonośne są skrasowiałe utwory węglanowe. Pozostałe metamorficzne skały starszego paleozoiku można uznać za słabo zawodnione lub bezwodne. Zwierciadło wód podziemnych ma tu charakter swobodny i naśladuje morfologię terenu.
Grzegorz Strojny