Od południa miasto osłonięte jest Grzbietem Lasockim. Centralna część, leżąca w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej, znajduje się na terenie mikroregionu zwanego Obniżeniem Mysłakowickim. Natomiast południowo-zachodnia część miasta rozciąga się na Przedgórzu Karkonoszy należącym do górotworu Karkonoszy.
Powstanie i rozwój Kowar wiążą się przede wszystkim z górnictwem rud żelaza i kowalstwem.
W 1148 roku gwarek Walon Wawrzyniec Angelus odkrył na zboczu Góry Rudnik rudę żelaza. 10 lat później z polecenia ówczesnego księcia Polski Bolesława Kędzierzawego założono osadę. Wkrótce rozpoczęto eksploatację rudy, zaczęto kuć żelazo i wytwarzać różne wyroby metalowe. Działalność górnicza dawała gwarkom wiele przywilejów. Gwarkowie byli ludźmi wolnymi, co w średniowieczu, siłą rzeczy stwarzało wiele konfliktów z możnowładcami. Dzięki górnictwu, hutnictwu, kowalstwu Kowary stały się osadą w miarę bogatą i skutecznie konkurowały z pobliska Jelenią Górą.
Kowarscy górnicy poza ciężką pracą brali także udział, co wynika z dokumentów, w bitwie pod Legnicą w 1241 r., a umiejętności górników kowarskich wykorzystywane były do wysadzenia w powietrze w 1479 r. w okolicy Gryfowa Śl. zamku niemieckiego raubrittera Talkensteina.
W roku 1513 ówczesny król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk, w dokumencie lokacyjnym z 4 IX 1513 roku jako zwierzchnik księstwa świdnicko-jaworskiego, nadał Kowarom prawa miejskie. Na długo przed nadaniem praw miejskich, Kowary używały pieczęci z herbem, który przedstawia skaczącego konia, na którego grzbiecie widnieje młot kowalski z napisem „Sigillum Smedborgensis” (z roku 1454).
Po otrzymaniu praw miejskich używano pieczęci z herbem i napisem „Sigillum Civitatis Metallicae 1525”. W XVI wieku Kowary były obok Świdnicy i Wrocławia najważniejszym centrum przemysłu żelaznego na Dolnym Śląski.
Bardzo dużo żelaza eksportowano do ówczesnej Polski, rekordowym zaś był rok 1558 kiedy to Kowary wyeksportowały aż 1500 cetnarów żelaza. Część konstrukcji pierwszego mostu warszawskiego, wzniesionego w latach 1567-1573 było wykonane z kowarskiej stali.
Kowary w drugiej połowie XVI wieku były znanym ośrodkiem produkcji broni palnej, a miejscowi rusznikarze cieszyli się sławą dobrych fachowców. Zaopatrywali oni nie tylko Śląsk, ale także wykonywali różne zamówienia z krajów ościennych. Jednym z klientów był król Polski Zygmunt August, który zlecił wykonanie 2000 luf do muszkietów.
W początkach XVII wieku Kowary nadal rozwijały się pomyślnie, ale wojna trzydziestoletnia wyniszczyła ludność, zniszczyła miasto, zatopiono kopalnie. Okres górniczej świetności miasta się skończył. Po wojnie trzydziestoletniej rozpoczął się okres rozwoju tkactwa.
W 1741 roku, w wyniku wojny prusko-austriackiej, Kowary tak jak i cały Dolny Śląsk, przyłączono do Prus.
W 1747 roku Król pruski Fryderyk II polecił wykupić dobra kowarskie z rąk czeskich właścicieli Czerninów (przed nimi właścicielami, przez ponad dwieście lat był ród Schaffgotschów).
W XVIII i XIX wieku podejmowano próby wznowienia działalności górniczej, ale bez większego powodzenia. Miasto „żyło” głównie z włókiennictwa.
Po pierwszej wojnie światowej bardzo krótko kontynuowano wydobycie rud żelaza (magnetytu) – dla potrzeb rozwijającego się przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. Również po II wojnie światowej, przez pewien czas wydobywano rudy żelaza, ale też, w największej tajemnicy, rozpoczęto wydobycie rud uranu. Eksploatowano rud uranu odbywała się głównie na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych.
Po II wojnie światowej miasto rozwijało się głównie w oparciu o działalność Zakładów Przemysłowych R-1 (związanych z wydobywaniem uranu), a także dzięki przemysłowi włókienniczemu produkującemu płótna lniane i słynne od wielu dziesiątków lat dywany. W okresie powojennym ludność Kowar powiększyła się z około 4 tys. do 12,5 tys. mieszkańców.
Kowary to miasto liczące 12500 mieszkańców, do niedawna miasto przemysłowo turystyczne, obecnie znajduję się w fazie przemian funkcjonalno-strukturalnych, mających na celu nadanie miastu charakteru ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego i turystyki. Głównym atutem miasta jest jego położenie geograficzne, w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej. Obszar ten charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420-1280 m. npm.) i zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi. Od południowego-zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego stołu.
Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta. Centrum to wyznacza ciąg placówek usługowo-handlowych, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie z czterech szkół podstawowych. Centrum jest najstarszą częścią miasta.
Teren Kowar (w granicach administracyjnych) zajmuje 3739ha. Największą część miasta w 1998 roku stanowiły użytki leśne – 2379ha (63,6% ogólnej powierzchni miasta). Zaliczane są one do I grupy ochronnej służącej rekreacji i ochronie powietrza. Niewielki obszar zajmują użytki rolne – 838ha. Związane jest to z zaniechaniem nieopłacalnej na tutejszym terenie produkcji rolniczej.
Miasto posiada trzy dzielnice będące niegdyś wioskami, które oddalone są od centrum Kowar o około 3 km i nie połączone z jego zabudową. Są to: Podgórze, Wojków i Krzaczyna. Podgórze leżące na południu miasta zajmuje dwie śródgórskie doliny położone pomiędzy stokiem Karkonoszy i Grzbietem Lasockiego a Rudami Janowickimi. Wojków położony jest w północno-wschodniej części obszaru administracyjnego miasta na zboczach wzniesień Brzeźnika w paśmie Rudaw Janowickich. Krzaczyna natomiast stanowi zachodnie krańce miasta. Obszar Kowar odwadniany jest przez rzekę Jedlicę, wzdłuż której na przestrzeni około 5km ciągnie się zwarta zabudowa miasta.
W końcu roku gminę Kowary zamieszkiwało 12869 osób. Według prognozy na rok 2015 przewiduje się wzrost liczby mieszkańców do około 13520 osób.